Độc giả Việt Nam chắc quen nhất với hoạ sĩ Jean-Jacques Sempé qua bộ sách Nhóc Nicolas mà ông minh hoạ. Nhưng bản thân Sempé cũng là một hoạ sĩ minh hoạ/ biếm hoạ vô cùng thành công. Ông đã xuất bản rất nhiều cuốn artbook vô cùng thú vị.

Nhân mình mới mua được cuốn tổng hợp, có một phần tự giới thiệu của Sempé, về cuộc đời và quá trình đến với nghệ thuật của ông, đọc khá thú vị. Mình xin lược dịch ở đây. Có sai sót gì xin thứ lỗi, nói chung mình vẫn dịch không được hay lắm đâu (may quá tôi đã bỏ nghề dịch).

Tôi sinh ngày 17 tháng 8 năm 1932 tại Bordeaux (Pháp). Nơi đây, bố tôi – ông Edmond Ulysse Sempé từng làm nhân viên bán hàng cho một công ty thực phẩm trong một thời gian ngắn. Ông ấy từng đạp xe vòng vòng, chở đầy cá mòi, cá cơm, cá ngừ đóng hộp, pate, trong một cái vali nhỏ buộc ở phần giỏ xe trước, đại diện công ty đi chào hàng các cửa tiệm bán lẻ khắp Bordeaux và những vùng lân cận.

Dần dà mọi người bắt đầu sử dụng điện thoại ngày càng nhiều. Thế là cách bán buôn thư thả này đột ngột kết thúc.

Ở tuổi 17, tôi cũng đạp xe đi lòng vòng bán rượu. Tôi lấy mẫu rượu mới mà ông chủ đem về từ vùng Pomerol và Saint-Émilion, đem tới cho những tay buôn rượu, để họ thử đo nồng độ cồn của những mẫu rượu quý giá ấy.

Tôi bị sa thải sau vài sai sót không may. Tôi làm lẫn hết đống kết quả đánh giá rượu, gắn cho lô rượu rẻ tiền thành rượu cao cấp sang chảnh. Tôi phải thừa nhận rằng tôi dành thời gian vẽ lên cuốn sổ ghi chú của công ty nhiều hơn là quan sát dụng cụ đo rượu.

Vì không thể xin được việc gì khác, tôi nhập ngũ. Tôi phát hiện ra rằng nếu tôi đăng ký trước khi bị gọi nhập ngũ, tôi có thể chọn nơi đóng quân, đồng nghĩa với việc cuối cùng tôi cũng có thể tới Paris.

Sáng hôm đến nơi, tôi đi thẳng từ nhà ga tới gặp hoạ sĩ biếm hoạ (cartoonist) Chaval, cùng với những bức vẽ kẹp dưới nách. Ông ấy từng sống ở Bordeaux và ai đó đã cho tôi địa chỉ của ông ấy.

Tôi bấm chuông cửa khoảng lúc 8 giờ kém 15. Chaval vẫn đang mặc đồ ngủ. “Cậu biết đấy, chúng tôi ở đây không hay dậy sớm lắm“, ông ấy nói với tôi, “và thêm nữa, tôi làm việc ban đêm. Một lát nữa hãy quay lại nhé!“. Thế nên tôi đi dạo một chút. Tôi trở lại vào khoảng 8 giờ 15, và Chaval vẫn đang trong bộ đồ ngủ. Tôi xin lỗi rồi lại đi dạo lần nữa, tự nhủ rằng Chaval không phải người sống gấp. Tôi bấm chuông cửa lần nữa khoảng lúc 9 giờ. Ông ấy vẫn đang trong bộ đồ ngủ, nhưng lần này ông ấy quyết định cho tôi vào.

Căn hộ của ông ấy hơi nhỏ và tối, nhưng ông ấy có điện thoại (để bàn), với tôi đó là dấu hiệu của người có địa vị rất cao. Ông ấy xem tranh của tôi và thân tình hỏi vài câu. Kiến thức chung của tôi khá ổn: tôi biết tên của rất nhiều cầu thủ của những đội bóng nổi tiếng và tôi không thể bị nhầm chút gì về Duke Ellington trong thời kỳ 1946-1949. Tôi đã đọc Ba gã cùng thuyền (Ba gã cùng thuyền chưa kể con chó), và tôi vẫn còn thấy buồn cười. Ai đó đã đưa tôi đi nghe Jeanne-Marie Darré chơi Chopin ở nhà hát Théâtre de Bordeaux, và để gây ấn tượng với Chaval tôi liên tục nhắc lại điều mentor* của tôi đã nói khi ấy: “Cô ấy chơi kỹ thuật hơi khô.”

Tôi bị choáng ngợp bởi Chaval. Tôi nghĩ lúc ấy ông ấy chừng 37 tuổi, và tôi đã nhìn thấy ảnh ông ấy trên những tạp chí lớn, nguyên cả trang dành in tranh ông ấy. Ông ấy nói với tôi rằng sống bằng nghề vẽ rất khó khăn, đặc biệt với một hoạ sĩ biếm hoạ.

Tôi nhận thức được rõ ràng tranh mình còn vụng về, thêm nữa tôi thấy thất vọng và nghi ngờ bản thân bởi những thất bại liên tiếp trong việc tìm được nghề nghiệp ổn định. Tôi chẳng thể che giấu được chút gì những điều ấy. Tôi cảm thấy căng thẳng mệt mỏi đến mức trông như đang nổi giận. Khi Chaval xem lại tranh tôi lần nữa, đồng thời cũng trấn an tôi rằng quân đội sẽ lo cho tôi 2 năm tới, tôi thoáng nhìn thấy một bức tranh chép trên tường và hỏi “Đó là cái gì vậy?“. “Đó là bức Igor Stravinsky, của Picasso.” – vợ Chaval – cũng chính là người đã chép bức đó, nói với tôi, “Đẹp đúng không?”. “Vẽ tệ quá.” – tôi trả lời. Cả Chaval và vợ ông ấy nhìn tôi chằm chằm, há hốc, tách cà phê giữ nguyên cách miệng họ 2cm. Chaval nói với tôi, có chút không kiên nhẫn, “Khi nào cậu thấy nó đẹp thì chứng tỏ cậu đã khá lên rồi đấy.”

Khi bước xuống cầu thang, tôi cảm thấy sụp đổ. Tôi tệ đến mức phải xem xét lại cái mắt mình. Chaval đưa tôi địa chỉ của vài toà soạn, và chỉ cho tôi ga Métro gần nhất tới đó. Tôi bị lạc kha khá, nhưng tôi đã để lại tranh cho quầy lễ tân của hai tạp chí. Tôi viết địa chỉ của mình lên portfolio: Doanh trại Vincennes. Tôi tới doanh trại vào khoảng 4 giờ chiều. Tôi được dặn báo cáo lên cấp trên vào 8 giờ sáng, và giờ thì tôi đang ở trong những chấn song sắt. Mọi thứ diễn ra rất nhanh ở Paris.

(…còn tiếp)