Hôm qua mình nói chuyện với một chị bạn, người hiện giờ vẫn đang là một biên tập viên, đặc biệt trong mảng sách thiếu nhi, về chuyện biên tập sách. Chị ấy đã làm biên tập lâu và sâu hơn mình nhiều năm. Chị ấy kể mới gần đây có một người gửi email bản thảo nhờ chị ấy đọc biên tập hộ, chẳng quen chẳng biết, cũng chẳng phải là gửi bản thảo cho NXB chị ấy (mà định in chỗ khác). Chị ấy không trả lời, ông ta liền lục tìm cả FB cá nhân để nhắn hỏi tiếp!?!

Mới gần đây mình cũng nghe được chuyện có hẳn các hội nhóm trên FB các bà mẹ chỉ nhau cách tiếp cận với các BTV để được xuất bản sách. Rất nhiều tips và mánh khoé.

Trong gần 3 năm mình làm BTV ở NXB, đọc rất nhiều bản thảo được gửi tới, có hai điều mình đúc rút ra được là:

1. Ai cũng nghĩ mình có thể viết sách cho trẻ con. Đặc biệt là các bà mẹ có con nhỏ. (mình tin rằng ai cũng có câu chuyện đáng kể, ai cũng có thể thử viết sách, tuy vậy hãy biết mình đang đứng ở đâu. Hãy khiêm nhường và cầu thị. Đừng có coi mọi lời góp ý là một sự xúc phạm đối với tình mẫu tử thiêng liêng của mình. Mọi câu chuyện hay đều được xuất phát từ một cảm xúc chân thật nhưng không phải cảm xúc chân thật nào cũng trở thành một câu chuyện hay.)
2. Người ta thường chỉ quan tâm đến chuyện NXB có nhận in bản thảo của họ hay không, hầu như không ai muốn nghe ý kiến của BTV. 

Ngày còn non nớt mới bước vào nghề, mình luôn nhiệt tình, cẩn thận trả lời mọi email bản thảo được gửi tới. Sau mình đã khôn ra, bản thảo không tốt mình chỉ trả lời copy paste là: cảm ơn bạn đã gửi bản thảo. Rất tiếc không phù hợp với tiêu chí của NXB. Không tốn công nghĩ, trình bày góp ý, phân tích gì đống bản thảo đó hết.

Một điều nữa, bất kể mình góp ý cẩn thận hay từ chối, không bao giờ mình nhận được một lời hồi đáp nào. Cái common sense đơn giản nhất, lịch sự (kể cả giả tạo) là cảm ơn đã đọc bản thảo và phản hồi có vẻ quá xa xỉ. Thậm chí mình còn bị một người gửi bản thảo (mình đã gửi góp ý, định hướng sửa thêm chứ chưa kịp từ chối), rêu rao nói xấu khắp nơi.

Mình không nói tất cả những người muốn viết sách là tệ hại. Ở đâu, việc gì cũng có người này người kia. Mình đã có những tác giả trở thành bạn. Nếu bạn không cư xử như trên thì đừng có vội giãy nảy lên, đừng có tật giật mình. Chỉ là mình gặp quá nhiều trường hợp mà cách ứng xử còn dở hơn cả bản thảo của họ. BTV không phải để “dùng”, đó là partner của bạn một khi bạn trở thành một tác giả sách – đây là mối quan hệ hợp tác win-win. Và dù bạn bất đồng ý kiến với một BTV nào đó, hãy học cách chấp nhận như một người trưởng thành. Mỗi NXB đều gu khác nhau, tiêu chí khác nhau. Mình không hợp làm việc hợp với người này, hãy đơn giản cảm ơn họ đã dành thời gian và chuyển sang một người khác. Luôn có chỗ trên thị trường sách cho các tác phẩm mới, dù đó chưa phải là cuốn sách hay nhất, thú vị nhất. 

BTV nào cũng có những câu chuyện thương đau khó nói. BTV không có quyền quyết định có xuất bản một bản thảo hay không. Họ có thể nhận và duyệt vòng 1, họ có thể đưa lên ban giám đốc để cân nhắc, họ sẽ thuyết phục cho bản thảo họ thấy tốt. Nhưng họ không được quyền quyết định cuối cùng. Họ cũng không phải người đặt ra luật lệ, quy trình xuất bản. Tuy vậy BTV sẽ là người bị kẹt giữa tác giả và NXB, nếu có bề gì họ dễ phải hứng chịu mọi gạch đá. Một người bạn mình còn từng gặp chuyện ngang trái là hoạ sĩ đọc không kỹ hợp đồng, hiểu nhầm về thời điểm thanh toán, lại lên mxh chửi bới BTV là đồ vô học?!! Rồi cả đám hoạ sĩ không biết gì cũng hùa vào chửi lấy được.

Mình có thể tự tin nói rằng mình là một tác giả rất biết điều. Vì mình đã đứng ở vị trí của đơn vị xuất bản. Mình hiểu quy trình và những vấn đề có thể xảy ra. Mình rất cảm thông cho những người làm sách. Mình luôn “extra-nice” với các BTV.

Hiện mình vẫn làm cố vấn mỹ thuật cho tổ chức Room to Read VN. Mình sẽ góp ý cho hoạ sĩ về storyboard, về tạo hình, màu sắc… Ở vị trí này, mình không cần phải lựa cảm xúc của tác giả/hoạ sĩ. Mình chỉ đơn thuần góp ý vấn đề, sửa trực tiếp bản thảo. Còn lựa cảm xúc là việc của BTV chính.

Mình không nghĩ mình hợp với công việc BTV, vì mình không thể deal với con người ở mức độ thường xuyên nổi. Xin lỗi, con người quá mệt!